Energiearmoede
Kennisbank
De kosten voor gas en elektriciteit zijn de afgelopen tijd enorm gestegen. Met name sinds de oorlog in Oekraïne is de gasprijs door het dak gegaan. Voor de meeste Nederlanders is dat vervelend, omdat een hogere energierekening betekent dat ze minder geld overhouden voor leuke dingen. Voor een flink deel van de Nederlandse huishoudens dreigt echter serieuze energiearmoede, waarbij hun energierekening hen diep in de schulden kan storten.
In mei 2022 knalde de Europese gasprijs van de ene op de andere dag maar liefst 20 procent omhoog door een ruzie tussen Rusland en een Oekraïense gasnetbeheerder. Dit voorbeeld toont de veranderlijkheid aan van de gasprijs; de kosten van een kuub vandaag zeggen vrijwel niets over wat die morgen kost. De kans is zeer aanwezig dat de energieprijzen nog verder de pan uit zullen rijzen; als de Russische gaskraan voor Europa komende winter dicht gaat, heeft Nederland een groot probleem.
Wie een variabel energiecontract heeft of in het afgelopen jaar een nieuw energiecontract moest afsluiten, kwam voor een stevige verhoging van de maandlasten te staan. Gemiddeld zijn mensen bij de vier grote energiemaatschappijen zo’n 30% meer gaan betalen aan elektriciteit en 60% meer aan gas.
De gestegen energieprijzen zijn veroorzaker van een enorme toename van energiearmoede: een te hoge energierekening ten opzichte van het inkomen. Volgens onderzoek van TNO in samenwerking met het CBS heeft naar schatting 10 procent van de Nederlanders, zo’n driekwart miljoen huishoudens, moeite met het betalen van de energierekening. Wie al op het minimum bestaansniveau balanceerde, is onmiddellijk in de problemen gekomen door de prijsstijgingen.
Vooral huurders hebben te maken met energiearmoede. Het komt echter ook voor onder huizenbezitters; deze groep heeft weliswaar een zeker vermogen in de vorm van het eigen huis, maar als er geen geld is om een slecht geïsoleerde woning te verduurzamen, kunnen de energiekosten ook te hoog worden. Omdat de verwarming van een huis meestal de grootste kostenpost op de energierekening is – gemiddeld verantwoordelijk voor bijna de helft van de kosten, méér dan dat in slecht geïsoleerde huizen – komt energiearmoede het meeste voor in de slechtst geïsoleerde woningen, met energielabel E, F of G. Daarnaast bleek uit het onderzoek van TNO en het CBS dat met name buiten de Randstad sprake is van energiearmoede: in het noorden, oosten en zuidoosten van het land en deels in Zeeland.
Mensen die al in bestaansonzekerheid leven, komen in een paradoxale situatie terecht: om hun energiekosten omlaag te brengen zouden ze hun woning moeten verduurzamen, maar omdat hun energierekening omhoog gaat hebben ze geen geld over om die verduurzaming te bekostigen. Het leidt tot schrijnende situaties waarin mensen op àlles moeten bezuinigen om gas en licht te kunnen betalen. Sommigen nemen extreme maatregelen zoals thuis in winterkleding rondlopen, alleen nog koud douchen of de ramen ‘isoleren’ met dekens of bubbeltjesplastic.
De Nederlandse overheid probeert de stijgende energiekosten draaglijker te maken door een compensatie in de vorm van een verminderde energiebelasting. De compensatie, 400 euro bij gemiddeld gebruik en 200 euro extra voor mensen met een uitkering of inkomen op het minimumniveau, schiet echter tekort als mensen in een slecht geïsoleerde woning wonen of een groot gezin hebben. De vrees is dat de gestegen energiekosten uiteindelijk veel Nederlanders de schulden in zullen helpen.